Dobiegają końca prace nad filmem "Polacy i Gerhart Hauptmann. Nieznane relacje", który dokumentuje nasz tegoroczny projekt. Realizacją filmu zajął się Grzegorz Koczubaj, który towarzyszył z kamerą podczas spotkań i bardzo ciekawych rozmów ze świadkami historii. Film będzie miał swoją premierę 14.11. (czwartek) podczas uroczystego zakończenia naszego projektu.

Wraz z książką otrzymają go wszyscy uczestnicy lekcji muzealnej przeprowadzonej przez naszych wolontariuszy projektu. Wydanie płyty wsparł Konsulat Generalny Republiki Federalnej Niemiec we Wrocławiu.

Nasz blisko roczny projekt „Gerhart Hauptmann i Polacy 1945-1946” wkroczył w decydującą fazę. Do druku poszła już polska wersja książki z rozmowami z osobami pamiętającymi pomoc, której udzielili Polacy Hauptmannowi. Publikacja pojawi się także w wersji niemieckojęzycznej. Licząca 80 stron książka zawiera 9 rozmów, jedno wspomnienie (profesora Stanisława Lorentza) oraz aneks, w którym zamieściliśmy nieznane listy, kierowane już po wojnie przez Margaretę i Gerharta Hauptmannów oraz pielęgniarza pisarza do Polaka - Zdzisława Straszaka. „To, co Pan opowiada o odbudowie Warszawy, napawa jednak nadzieją; jakkolwiek bolesne byłoby spojrzenie wstecz, możemy jednak ufnie patrzeć w przyszłość. Oby pokój na świecie odrodził się jak Feniks z popiołów. My również powinniśmy przyjąć dewizę Ernesta Haeckla: Impavidi progrediamur!” – pisze młodemu Polakowi Margareta Hauptmann. 

To była niesamowita wizyta w realizowanym przez nas projekcie.

Zdzisław Straszak był w 1945 roku sekretarzem w Urzędzie Pełnomocnika RP w Jeleniej Górze, późniejszego starosty - Wojciecha Tabaki. Przymusowa praca podczas wojny w fabryce części do samolotów w ówczesnym Hirschbergu, perfekcyjny niemiecki, który przydaje się teraz i przyda w przyszłości.  Kiedy wojna skończy się a miasto stanie się polską Jelenią Górą, pozostanie w nim. Zgłosi się do pracy w urzędzie. To jego Tabaka wyznaczy do roboczych kontaktów z Gerhartem Hauptmannem. A te były nadzwyczaj częste.

Najpierw 11 lipca 1945 roku towarzyszył profesorowi Lorentzowi podczas wizyty w „Łąkowym Kamieniu” u Hauptmanna. Tego samego dnia rano Stanisław Lorentz zabezpieczył odnalezione w sąsiedniej wiosce Hain (później przemianowanej na Matejkowice, dziś Przesieka) trzy obrazy Jana Matejki.  Po południu polscy goście wręczali sędziwemu pisarzowi listy żelazne, gwarantujące zwolnienie domu z rekwizycji i opiekę nad domownikami. Później Zdzisław odwiedzał Hauptmanna wielokrotnie, ten dostrzegł w młodym Polaku człowieka ciekawego świata. Prowadzili ożywione rozmowy. Zdzisław – poprzez starostę – starał się spełniać liczne prośby pisarza. 15 listopada 1945 roku pojawił się na ostatnich urodzinach Hauptmanna. Nie sam. Wtedy przedstawił mu swoją narzeczoną Tamarę, którą znał jeszcze z Łucka, gdzie mieszkali, z którą dzielił czas wojny i niedoli na robotach w Hirschbergu. Tamara teraz zamierzała kontynuować rozpoczęte jeszcze we Lwowie studia medyczne, brutalnie przerwane przez wojnę. „Panu i Pańskiej drogiej narzeczonej o królewskim imieniu Tamara towarzyszą nasze najlepsze życzenia pomyślności w życiu i pracy” – 5 grudnia 1945 roku napiszą w liście do Zdzisława Hauptmannowie. Tych listów jest więcej. Są dowodem na rozwijającą się nić zrozumienia i sympatii między młodymi Polakami a Hauptmannami. Zdzisław rozmawia z pisarzem o wszystkim. Nawet o tym, aby w zniszczonej wojną Warszawie móc wystawić „Tkaczy”. Hauptmann zapala się, jest nawet gotów przyjechać na premierę. Straszak szuka wsparcia do tego pomysłu o profesora Lorentza. Niestety, wiceminister kultury nie zgadza się na ten odważny pomysł. Za mało czasu minęło po wojnie.

Zdzisław pod koniec  1945 roku opuszcza Jelenią Górę. W stolicy rusza politechnika a on zaczyna studia na architekturze. Ale od czasu do czasu zjawia się w Jeleniej Górze, wtedy odwiedza pisarza. W Nowy Rok przybywa z dziennikarzem Stefanem Trzcińskim, który przeprowadza wywiad z noblistą. Ostatni wywiad. Jeszcze w Warszawie Zdzisław Straszak dociera do gabinetu ministra Stefana Jędrychowskiego, któremu mówi o trudnym położeniu pisarza. Minister szybko decyduje o przydziale koksu dla Hauptmanna. Zdzisław bierze papier na przydział koksu , dwie skrzynki wódki, załatwia samochody i jedzie do Wałbrzycha zdobyć u Rosjan tak potrzebny opał na zimę, 60 ton. Dzięki temu domownicy mogą przeżyć zimę 1945/46 we własnym domu w Karkonoszach.

Po śmierci Hauptmanna, Zdzisław prowadzi  nadal korespondencję z Margaretą. „Do zobaczenia gdziekolwiek” – napisze Zdzisławowi wdowa po pisarzu.

Andrzej Straszak,  syn Zdzisława i Tamary, u którego gościmy, pokazuje nam te niesamowite listy. Swoją wielogodzinną opowieść o rodzicach dokumentuje licznymi zdjęciami i kolejnymi pamiątkami, które rodzice otrzymali od pisarza: liczne książki, jedna nawet z wpisem, zdjęcie pisarza z podpisem Hauptmanna wyrażającym wdzięczność Zdzisławowi za udzieloną pomoc. Bracia Straszakowie – Andrzej i Zbigniew postanawiają przekazać hauptmannowskie pamiątki do muzeum pisarza w Jeleniej Górze – Jagniątkowie. Na pewno wszystkie będzie można zobaczyć już w połowie listopada na przygotowywanej w ramach naszego projektu wystawie. 

Sekretarka jeleniogórskiego starosty i … profesor Lorentz

Projekt wkroczył już w decydującą fazę spotkań i rozmów. Najpierw we Wrocławiu a później w Wieluniu spotkaliśmy się z synem i wnuczką Ireny Matczak, będącej od czerwca do końca grudnia 1945 roku sekretarką jeleniogórskiego starosty Wojciecha Tabaki. To ona, osoba biegle znająca język niemiecki, gościła kilkukrotnie u G. Hauptmanna, niosąc mu pomoc i załatwiając niezbędne sprawy urzędowe. Będąc 15. listopada 1945 roku na jego ostatnich urodzinach, otrzymała od pisarza zdjęcie z osobistą dedykacją a także podpisaną nowelę „Die Hochzeit auf Buchenhorst”. Syn Adam Matczak i wnuczka Małgorzata Pawłowska wspominali panią Irenę, która będąc na emeryturze, nie ustawała w pomocy mieszkańcom Wielunia (dokąd powróciła z Jeleniej Góry), choćby pisząc w języku niemieckim prośby o odszkodowania wojenne z Fundacji „Pojednanie”. Była aktywną społeczniczką i poważaną w swoim środowisku osobą.

W Warszawie spotkaliśmy się z Panią prof. Aliną Kowalczykową, córką profesora Stanisława Lorentza. On, przedstawiciel Rządu Polskiego, jako pierwszy, bo już w lipcu 1945 roku dotarł do Gerharta Hauptmanna w Karkonoszach, zapewniając mu niezbędne dokumenty, chroniące pisarza i jego dom przed jakąkolwiek rekwizycją. „Im ergeblichem Dankausdruch dem Kulturminister Dr Lorentz – Gerhart Hauptmann” – drżącą ręką podpisał na swojej fotografii Hauptmann, którą wręczył profesorowi. Lorentz żartował później, że pisarz „z rozpędu” nazwał go nawet ministrem kultury. Alina Kowalczykowa udostępniła nam kopię tej fotografii na potrzeby niniejszego projektu. Wielogodzinna rozmowa z córką o ojcu pozwoliła lepiej zrozumieć trudne, pionierskie lata poszukiwań zrabowanych i ukrytych m.in. na Dolnym Śląsku przez hitlerowców dzieł sztuki. To odnalezienie w górskiej wiosce Hain (późniejszych Matejkowicach, dziś Przesiece) trzech zrabowanych obrazów Jana Matejki pozwoliło przy okazji odwiedzić sędziwego pisarza. Profesor Lorentz o położeniu Hauptmanna niezwłocznie miał poinformować rząd w Warszawie. I obiecanego słowa dotrzymał.

Z wizytą u Pani Zofii

Nasz projekt "Gerhart Hauptmann i Polacy 1945-1946" wkroczył już w fazę ciekawych rozmów ze świadkami historii, których bliscy - a nawet oni sami – poznali Gerharta Hauptmanna. Ostatnio Alicja i Julia przeprowadziły rozmowę z Panią Zofią Zator, jak się okazało, nie tylko o Wojciechu Tabace, pierwszym jeleniogórskim staroście. Pani Zofia pojawiła się w Cieplicach (ówczesnym Bad Warmbrunn) już w 1943 roku, szczęśliwie docierając do przebywających tu od roku na robotach przymusowych rodziców. Zatrudnieni byli w ogrodnictwie Schaffgotschów.

Pani Zofia doskonale pamięta odwiedzającego podczas festynu w parku zdrojowym, cieszącego się wielkim szacunkiem Hauptmanna.

Wiele czasu wypełniły wspomnienia o Wojciechu Tabace i pionierskich latach powojennej Jeleniej Góry.   To właśnie jego, już w maju 1945 roku, witała z naręczem kwiatów i ubrana w strój krakowianki młoda Zosia.

Powitalne przyjęcie zgotowała Tabace w Bad Warmbrunn garstka Polaków, jaka pozostała tu po zakończeniu wojny. Wszystkich zaproszono do domu zdrojowego (dzisiejszy „Stoczniowiec”). Ojciec Zofii, Kazimierz Pawelski, poproszony przez Tabakę, krótko sprawował funkcję burmistrza w mieście. To jemu zawdzięczamy obecną nazwę Cieplicę (choć zaraz po wojnie obowiązywała nazwa Ciepłowody).

Relacja Zofii Zator potwierdza, że jeleniogórski starosta z pełnym zaangażowaniem poświęcił się pomocy niemieckiemu pisarzowi. Zorganizował ją i dobrał kompetentne osoby, dbające o aprowizację i względny spokój noblisty. Tabak był często gościem w domu Pawelskich w Cieplicach. W domu, nazwanym z miłości do sienkiewiczowskiej literatury „Zagłobą”, który dziś znajduje się przy ulicy… Tabaki.

I tak historia zatoczyła olbrzymie koło.

Pierwsze rozmowy..

W Karkonoskiej Państwowej Szkole Wyższej w Jeleniej Górze pierwszymi naszymi rozmówcami byli: Wojciech Ginter, syn  pierwszego komendanta wojskowego Szklarskiej Poręby Bogdana Gintera (odwiedził Gerharta Hauptmanna już w sierpniu 1945 roku) oraz prof. Krzysztof A. Kuczyński nasz konsultant naukowy projektu. Okazało się, że rodziców profesora z małżeństwem Tabaków łączyły w powojennej Jeleniej Górze bardzo bliskie więzi. A sam Krzysztof Kuczyński został później germanistą, naukowcem i znawcą obu braci Hauptmannów. 

Warsztaty dziennikarskie - część praktyczna

W poniedziałek 11 marca 2019 w ramach realizacji projektu „Gerhart Hauptmann i Polacy 1945-46” w Karkonoskiej Państwowej Szkole Wyższej w Jeleniej Górze odbyła się druga część warsztatów dziennikarskich z udziałem młodzieży z jeleniogórskich szkół średnich. Tak jak poprzednio, warsztaty prowadzili Grzegorz Koczubaj i Piotr Słowiński.

Temat warsztatów obejmował podstawowe zasady i pułapki czyhające na początkujących oraz tajniki przeprowadzenia i opracowania dobrego wywiadu.

Na uczelni zapoznano się z radiowym studiem nagrań, w którym pod opieką studentów dziennikarstwa i pracowników naukowych KPSW opracowywane zostaną wywiady z rodzinami świadków historii, jakie przeprowadzą uczniowie zaangażowani w projekt.

Uczestnikom projektu pozostaje teraz wybrać rozmówców i przygotować się do spotkań z nimi.

Projekt rozpoczęty!

25 lutego br. rozpoczęliśmy realizację projektu „Gerhart Hauptmann i Polacy 1945-46”, w kawiarence muzealnej odbyły się dziennikarskie warsztaty wprowadzające. Dziennikarz prasowy Grzegorz Koczubaj opowiedział, jak zebrać i wykorzystać materiał dziennikarski, jakie są zasady dobrego dziennikarstwa i jakich pułapek przy przeprowadzaniu wywiadów należy unikać. Z kolei dziennikarz radiowy Piotr Słowiński z Polskiego Radia Wrocław podzielił się swoimi doświadczeniami zawodowymi oraz wskazał , jak należy przeprowadzić i opracować dobry wywiad.

Zajęcia miały charakter praktyczny. W spotkaniu uczestniczył p. Wojciech Ginter ze Szklarskiej Poręby, którego ojciec Bogdan Ginter zetknął się w 1945 roku z Gerhartem Hauptmannem. Uczestnicy spotkania – poprzez zadawane pytania – usiłowali, jak najwięcej dowiedzieć się o ojcu p. Wojciecha. Okazało się, że będąc pierwszym polskim wojskowym komendantem miasta Szklarska Poręba został poproszony przez starostę jeleniogórskiego Wojciecha Tabakę do złożenia wspólnej wizyty w domu G. Hauptmanna w ówczesnym Agnieszkowie. Spotkanie cieszyło się dużym zainteresowaniem, a jego uczestnicy umówili się na dokończenie warsztatów dziennikarskich za dwa tygodnie.

Informujemy, że druga część warsztatów dziennikarskich dla uczestników projektu „Gerhart Hauptmann i Polacy 1945-46” odbędzie się 11.03.2019 o godz. 14.30 w siedzibie Karkonoskiej Państwowej Szkoły Wyższej w Jeleniej Górze (w studiach radiowym i telewizyjnym)
 

INFO

UWAGA! Zmiana terminu warsztatów dziennikarskich dla uczestników projektu "Gerhart Hauptmann i Polacy 1945-46". Spotkanie - warsztaty odbędą się dnia 25.02.19 (poniedziałek) godz. 15.30 w naszym muzeum. Zainteresowanych zapraszamy!

INFO

UWAGA - LICEALIŚCI I STUDENCI

ZAPROSZENIE DO UDZIAŁU W PROJEKCIE POLSKO – NIEMIECKIM

Muzeum Miejskie „Dom Gerharta Hauptmanna” w Jeleniej Górze zaprasza uczniów klas licealnych oraz studentów do współpracy przy realizacji projektu „Gerhart Hauptmann i Polacy 1945-46”. Projekt ma na celu ukazanie wkładu Polaków przybyłych na Ziemię Jeleniogórską w roku 1945 w kształtowaniu lokalnej polskiej administracji ze szczególnym uwzględnieniem pomocy udzielanej przez stronę polską niemieckiemu pisarzowi - nobliście w latach 1945-46 mieszkającemu w swoim domu w Jagniątkowie.

Naszą propozycję kierujemy do uczniów i studentów zainteresowanych dziennikarstwem, mediami, odkrywaniem historii najnowszej i docieraniem do ciekawych osób - świadków historii i ich rodzin. Projekt udokumentuje prawdę historyczną o trudnym okresie 1945-46 i przywróci pamięć o zapomnianych Polakach z powojennego kręgu Gerharta Hauptmanna. Projekt uzupełni wystawa muzealna, nagrania rozmów ze świadkami historii oraz wyjazdy do miejsc z nimi związanych.

Mile widziana znajomość języka niemieckiego w stopniu komunikatywnym.

Projekt będzie realizowany w 2019 r. na terenie Polski i Niemiec.

Zapraszamy na spotkanie organizacyjne dnia 21. stycznia 2019 o godz. 16.00 w siedzibie muzeum przy ul. Michałowickiej 32 w Jeleniej Górze – Jagniątkowie, podczas którego przedstawione będą szczegóły projektu.

Uwaga! Kolejne robocze spotkanie uczestników projektu zaplanowano na 18.02. (poniedziałek) o godz. 15.30 w siedzibie muzeum.

Informacja o projekcie oraz osoba do kontaktu:
Ewa Rzempała tel.: 75-755-32-86 wew. 14, godz. 8.00 -16.00
mail: kontakt@muzeum-dgh.pl

Finansowanie projektu:Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej w Warszawie, Miasto Jelenia Góra, Konsulat Generalny RFN we Wrocławiu.